Fiillerden belli eklerle türeyerek cümle içinde “isim”, “sıfat”, “zarf” görevinde kullanılan sözcüklere fiilimsi denir.
Okuyordum: oku-yor-du-m (çekimli fiil)
Okumak: oku-mak (isim-fiil)
Okuyan adam: oku-an (sıfat-fiil)
Okudukça zenginleşir: oku-dukça (zarf-fiil)
İSİM-FİLLER (Mastar)
Fillerin de ismi vardır, buna isim-fiil denir.
Fiile gelen;
-ış
-ma
-mek
ekleriyle yapılır.
Her şey bir tükeniş, her oluş bir bitiş.
Gülmek sana yakışıyor.
Uzun zamandır gülmeyi unuttuk.
Havuza su dolmaya başladı.
Benimde alın yazımmış yokuşlarda susamak.
Dikkat:
İsim-fiiller bir yönüyle isim oldukları için isim çekim eklerini alırlar.
Okumayı, Okumaya, Okumada, Okumaktan
Gelmem, gelmen, gelme(s)i
çalışmalar, bakışlar
Dikkat: İsim-fiil ekleri “-ış, -ma, -mek” alan bazı sözcükler eylem özelliğini kaybederek bir nesne veya kavramın kalıcı adı olur. Fiilimsi olmaz.
Bu pastayı yemek istiyorum. (fiil özelliğini koruyor)
Fiilimsi
Yemekler oldukça güzel olmuş.(Fiil özelliğini kaybetti.)
İsim
Babama çakmak aldım.
Bu dolmalar harika olmuş.
Gözlerine sürme çekmiş.
Görüşlerini açıklamaktan çekinmemelisin
SIFAT-FİİL (Ortaç)
Bazı eklerle, fiillerden sıfat olan kelimeler türetiriz. Bu kelimelere Sıfat-fiil denir.
Fiil = an –ası –mez -()r –dik –ecek –miş
ekleriyle yapılır.
Gezen tilki yatan aslandan iyidir.
Ağlamayan çocuğa meme vermezler
Yıkılası duvarlar var şimdi aramızda
Kör olası adam nasıl kıydın ona.
Allah, görünmez kazadan korusun.
Değer bilir insan bulmak zor.
Çözülmedik soru kalmasın.
Gelecek yıl liseye başlayacak.
O, görmüş geçirmiş bir insandı.
Dikkat: Sıfat-fiil olan kelimenin nitelediği isim düşerse kelime sıfat-fiil olma özelliğini kaybeder ve isim olur.
Çalışan insan başarılı olur. Çalışan, başarılı olur.
Fiilimsi isim (adlaşmış sıfat)
Çözemediğin soruları bana sor.
fiilimsi
Çözemediklerini bana sor.
İsim(adlaşmış sıfat)
Dikkat: Sıfat-fiil ekleri(-mez, -()r –ecek –miş )nin aynı zamanda çekimli fiilin kip eki olabildikleri unutulmamalıdır.
Yapılacak işler bizi bekliyor. Sıfat-Fiil
Bütün bu işler yapılacak. fiil
Geçmiş günleri andık. Sıfat-Fiil
Yıllar ne çabuk geçmiş. fiil
ZARF-FİİL (Bağ-fiil = ulaç)
Cümlede fiile sorulan nasıl ve ne zaman sorularının cevabı fiililimsi ise bu zarf-fiil olarak adlandırılır.
“-ıp, -ip, -arak, -erek, -ken, -a, -e, -maden, -madan, -alı, -eli, -ınca, -ince, -maksızın, -meksizin, -casına, – dıkça, -dikçe, -dığında, -düğünde, -mez”…
Gecesini gündüzüne katıp okulunu bitirdi. Nasıl?
Koşarak annesinin yanına gitti. Nasıl?
Zamanı gelince her şeyi anlatacağım. Ne zaman?
Konuşurken gözlerinin içi gülerdi. Ne zaman?
Seni gördükçe onu hatırlıyorum. Ne zaman?
O, buraya geldiğinde biz çoktan gitmiştik. Ne zaman?
Bağıra bağıra bir şeyler anlatıyordu. Nasıl?
Soruları okumadan cevaplamayınız. Ne zaman?
Kendimi bildim bileli o hep buradaydı. Ne zaman?
Onu görür görmez tanıdım. Ne zaman?
Dikkat: Fiilden türeyen her kelime fiilimsi değildir. Kelimenin fiilimsi olabilmesi için özünde fiil anlamının devam etmesi gerekir.
Bilen kişi bilmemek değil… bilince zıpladı.
Sıfat-fiil isim-fiil zarf-fiil
Bilgi bilim bilgin
Fiilimsi değil fiilimsi değil fiilimsi değil
Dikkat: Fiilimsilerin de olumsuzları yapılır. Bu sayede diğer kelimelerden ayırabiliriz.
Bilen-bilmeyen
bilince-bilmeyince
bilmek-bilmemek