En az iki adın, aralarında anlam bağlantısı kurarak oluşturduğu, bir nesnenin parçası olduğunu ya da bir nesnenin başka bir nesneyle tamamlandığını gösteren ad takımıdır.
Ad tamlamalarında kullanılan tamamlayıcı öğeye tamlayan, birinci nesnenin parçası durumunda olan ikinci öğeye ise tamlanan denir.
Örnek:
Denizin sesi bir melodi gibi geliyordu kulağıma.
Kış ayları burada oldukça ılıman geçiyor.
Ona hediye olarak yün gömlek aldım.
Ad Tamlamasıyla İlgili Bilgiler:
Ad tamlamalarında birinci sözcük, tamlayan; ikinci sözcük tamlanan adını alır.
Örnek:
Tamlayan Tamlanan
Çocuklar-ın ses-i
Küf koku-s-u
Ahşap ev
- Tamlayanın kişi zamiri (ben, sen, o, biz, siz, onlar) olduğu tamlamalara “zamir tamlaması” da denir ve tamlama ekleri değişir.
Örnek:
Tamlayan Tamlanan
Ben-im kitab-ım
Sen-in düşünce-n
Biz-im evi-miz
Siz-in fikri-niz
- Ünlüyle biten sözcüklere tamlayan eki getirildiğinde araya “n”; tamlanan eki getirildiğinde araya “s” kaynaştırma ünsüzü gelir.
Örnek: elmanın yarısı
- Ad tamlamalarında, asıl üzerinde durulan ve vurgulanan öğe tamlanandır.
Sözgelimi; kapının kolu tamlamasında üzerinde durulan kavram koldur.
UYARI : “su ve ne” sözcüklerine “-ın, -in, -un, -ün” tamlayan eki getirildiğinde araya “n” değil “y” kaynaştırma ünsüzü girer.
Örnek:
suyun hızı neyin sesi
Ad Tamlaması Türleri :
1. Belirtili Ad Tamlaması:
Hem tamlayan hem de tamlanan eki almış olan ad tamlamalarıdır.
Örnek:
Tamlayan Eki Tamlanan Eki
-ın, -in, -un, -ün -ı, -i, -u, -ü
Saat-in cam-ı
Su-y-un güc-ü
Felsefe-n-in sorunlar-ı
Belirtili Ad Tamlamasının Özellikleri:
Tamlayanla tamlanan arasına başka sözcük ya da sözcük grupları girebilir.
Örnek:
Çocuğun sabaha kadar süren ağlaması.
Tamlayanla tamlananın yeri değişebilir.
Örnek:
Vurur, deryalara ışığı adaların.
Tamlayan ya da tamlanan birden çok kullanılabilir.
Örnek:
Çocukluğumun acıları, sevinçleri, umutları.
Annemin, babamın ve kardeşimin özlemi.
- Tamlayan ya da tamlanana bağlı bir sıfat kullanılabilir.
Örnek:
Yeşil gömleğin düğmeleri.
Çocuğun sarı saçları. - Kişi ve işaret zamirleri yalnızca tamlayan sözcük olarak kullanılır.
Örnek:
Senin araban
Onun cezası - Ad eylemler (mastarlar) hem tamlayan hem de tamlanan olur.
Örnek:
Okumanın yararları
Çocuğun yürüyüşü Kimi durumlarda tamlayan ekinin yerini “-den, (-dan)” durum eki tutar.
Örnek:
Çocuklardan birkaçı
Aşağıdakilerden hangisi - Kimi durumlarda tamlayan ya da tamlanan sözcük düşer.
Örnek:
Umutları suya düştü. (Onun umutları)
Yazın çok güzelmiş. (senin yazın) - Bir belirtili ad tamlaması bir başka adı niteleyecek şekilde kullanılırsa, bir sıfat tamlamasının tamlayanı olur.
2. Belirtisiz Ad Tamlaması:
Tamlayan sözcüğün ek almadığı tamlamalardır. Tamlayan, ek almadığı için belirsizlik ve genelleme anlamı taşır.
Örnek:
Tamlayan Eki Tamlanan Eki
—- -ı, -i, -u, -ü
Fındık kurt-u
Akrep yuva-s-ı
Fizik güc-ü
Belirtisiz Ad Tamlamasının Özellikleri:
- Tamlayan, tamlananın ne ile ilgili olduğunu gösterir.
Örnek:
Sel felaketi, uçak bileti - Tamlayan, tamlananın neden yapıldığını gösterir.
Örnek:
Portakal suyu, tütün kolonyası - Tamlayan tamlananın neye benzediğini gösterir.
Örnek:
Parmak üzümü, sigara böreği - Tamlayan, tamlananın nedenini bildirir.
Önek:
Matematik korkusu,
Sınav stresi
- Bir şeyin yapıldığını ya da bulunduğu yeri gösterir.
Örnek:
Kıyı lokantası, uzay istasyonu
- Tamlayan tamlananın yapıldığı aracı belirtir.
Örnek: Söz sanatı, makine örgüsü
- Tamlayan, tamlananın ortaya çıktığı yeri belirtir.
Örnek:
Amaysa elması
Maraş dondurması
3. Takısız Ad Tamlaması:
Hem tamlayanın hem de tamlananın takı almadığı bir ad tamlamasıdır. Tamlayan, tamlananın neyden yapıldığını veya neye benzediğini belirtir.
Örnek :
Tamlayan Tamlanan
Yün ceket
Taş duvar
Cam kavanoz
Altın bilezik
Takısız Ad Tamlamasının Özellikleri:
- Takısız ad tamlamasının kuruluşunda, en önemli özellik, birinci adın ikincisinin neyden yapıldığını göstermesidir.
Örnek:
Gümüş kolye, deri mont…
- Birinci ad, mecaz anlamda kullanılıp, mecazlı bir biçimde ikincinin neye benzediğini gösteriyorsa, yine takısız ad tamlaması oluşur.
Demir (gibi) yumruk
Çelik (gibi) irade (Tamlayan tamlananın neye benzediğini anlatır.)
İpek (gibi) saç (Tamlayan ile tamlanan arasında gibi edatı kullanılabilir.)
Taş (gibi) yürek
4. Zincirleme Ad Tamlaması:
İki ya da daha çok ad tamlamasının iç içe kullanıldığı bir tamlama çeşididir. Zincirleme ad tamlamasında, tamlayan ya da tamlanan kendi içinde bir ad tamlaması oluşturur.
Zincirleme ad tamlamasını oluşturan;
- Tamlayan bir ad tamlaması olabilir.
Örnek :
A k ş a m s a a t l e r i n i n s e r i n l i ğ i.
Tamlayan Tamlanan
Belirtili Ad Tamlaması
- Tamlanan bir ad tamlaması biçiminde olabilir.
Örnek:
Ç o c u ğ u n d e r i ç a n t a s ı.
Takısız Ad Tamlaması - Hem tamlayan hem de tamlanan ad tamlaması biçiminde olabilir :
Örnek:
İ s t a n b u l t i y a t r o l a r ı n ı n b u n a l ı m y ı l l a r ı.
Belirtisiz Ad Tamlaması Belirtisiz Ad Tamlaması
Tamlayan Tamlanan
Zincirleme ad tamlaması
Karma Tamlama:
Tamlayan ya da tamlananı niteleyen bir sıfat veya sıfat grubunun kullanıldığı bir tamlama türüdür.
Örnek:
Belirtili Ad Tamlaması
A d a m ı n i r i, s a r ı , ç a r p ı k d i ş l e r i.
Sıfat Grubu
Tamlayan Tamlanan